Allereerst, hoe is de samenwerking binnen dit onderzoek tot stand gekomen?

Meetellen is door het Kenniscentrum Ongelijkheid benaderd om als zogeheten critical friend te helpen met deze eerste fase van een meerjarig onderzoeksprogramma. Het Kenniscentrum Ongelijkheid is opgezet om de ongelijkheid in de Metropoolregio Amsterdam beter te leren beschrijven en begrijpen en is een samenwerkingsverband van de gemeente Amsterdam met diverse lokale kennisinstellingen zoals de Universiteit van Amsterdam, Vrije Universiteit, Hogeschool van Amsterdam en InHolland.

Wat is het doel van dit onderzoek?

Het doel van dit onderzoek is om ervaringen in kaart te brengen van Amsterdammers met bestaansonzekerheid en de ondersteuning daarbij vanuit zowel instanties als het eigen netwerk. In de eerste fase is het programma toegespitst op hoe hulpinstanties, het onderwijs, werkgevers, collega’s en medeburgers een zinvolle bijdrage kunnen leveren aan het verbeteren van een onzeker bestaan.

Ingezoomd wordt op ongelijkheid en bestaansonzekerheid in diverse levensfases door ingrijpende life events zoals bijvoorbeeld een scheiding of chronische ziekte. Het onderzoek is daarom uitgevoerd onder drie zeer verschillende groepen: 50-plussers met een chronische ziekte, alleenstaande ouders met minderjarige kinderen en jongeren tussen de 18 en 23.

Kun je iets vertellen over de ondersteuning van Meetellen bij dit onderzoek?

Wij zijn gevraagd om in de eerste fase van het onderzoeksprogramma te adviseren bij het opstellen van de interviewleidraad en oefeninterviews te houden met de betrokken onderzoekers. Daarna hebben een aantal van ons ook als tweede interviewer meegedaan met het interviewen van respondenten uit twee van de drie doelgroepen, namelijk alleenstaande ouders met minderjarige kinderen en chronisch zieke 50-plussers. Elk interview duurde zo’n anderhalf uur, dus het ging echt om diepte-interviews.

Met het gehele team traden we op als critical friend bij de herformulering van de interviewvragen; we gaven advies over hoe toe te spitsen op de specifieke doelgroepen en we adviseerden in een passende vraagstelling op een vriendelijke, uitnodigende toon. Bij Meetellen letten we goed op een respectvolle vraagstelling die mensen in hun waarde laat. Zo zijn we bijvoorbeeld alert op stigmatiserende bewoordingen. Die willen we er absoluut niet in hebben.

Daarna hebben we alle betrokken onderzoekers die als interviewer meededen ‘droog’ laten oefenen door leden van ons team door hen te laten interviewen. Dat bleek best heftig voor een aantal van ons. De vragen maakten veel herinneringen los aan moeilijke en verdrietige periodes. Wij gaven vervolgens feedback op de interviewvragen en de wijze waarop het interview gehouden werd. Met deze informatie zijn de nodige aanpassingen op de vragenlijsten voor de interviews gemaakt.

Tijdens de uitvoering van de diepte-interviews met Amsterdammers deden meerdere teamleden van Meetellen mee als tweede interviewer. Naast het spaceholden was onze rol tijdens deze interviews om door te vragen naar allerlei onderwerpen waar onze ervaringskennis op van toepassing was.

Wat maakt de insteek van Meetellen volgens jou zo bijzonder?

Wij vragen door naar ervaringsverhalen zodat het gesprek niet alleen over de problemen van onze respondenten gaat, maar ook over de mensen zelf en wat ze kunnen en willen. Mensen die ervaring hebben met ingrijpende life events en bestaansonzekerheid herkennen dat vaak in elkaar, en dat zorgt voor meer openheid en vertrouwen tijdens een gesprek.

Het signaal dat er een afnemend vertrouwen is tussen de burger en de overheid neemt toe. Daarom is het des te belangrijker dat de stem van mensen in een kwetsbare situatie gehoord wordt en wordt meegenomen in beleid. Als je noodgedwongen een beroep moet doen op instanties kan het een groot verschil maken bij wie je dossier terecht komt en hoe goed je contactpersoon je kan en wil helpen. Er wordt veel willekeur ervaren, temeer als klantmanagers vaak wisselen en tijd tekort komen om iemands hele verhaal te kennen. Mensen die een beroep moeten doen op ondersteuning voelen zich daardoor niet serieus genomen, niet als een volwaardig persoon behandeld. Vaak zoeken ze al naar allerlei mogelijkheden om zelf hun problemen op te lossen, maar zijn ze bang dat ze dan van de regen in de drup komen door regelgeving.

Welke rol heb jij in dit onderzoek?

Dat is wel een leuke vraag, want ik was net nieuw bij Meetellen toen dit onderzoek vroeg om denk-, en werkkracht. Omdat ik ervaring heb met armoede en zelf ook tot een van de doelgroepen behoor – ik ben vierenvijftig en sinds 2020 chronisch ziek – kwam ik naast mijn bijdrage als interviewer ook in aanmerking om geïnterviewd te worden. Dus van beide kanten was het een interessant onderzoek voor mij; als onderzoeker én als respondent.

Eerst ben ik geïnterviewd door een onderzoeker van de gemeente en een tweede interviewer van Meetellen. Vervolgens heb ik zelf als tweede interviewer met zeven andere mensen gesproken uit de doelgroep waar ik ook toe behoor. Mijn rol als respondent vond ik een stuk lastiger dan ik vooraf kon vermoeden. Ik heb de afgelopen jaren een reeks zeer ingrijpende life events doorgemaakt en met diverse instanties te maken gehad. Ik schrok van de emoties die het vertellen daarover bij me opriep. Dat besef van kwetsbaarheid heb ik kunnen meenemen in de interviews die ik daarna hielp afnemen bij andere respondenten.

Waar staan we nu met dit onderzoek?

Onze bijdrage voor de eerste fase zit er nu op. We zijn benaderd om bij te dragen aan de reflectie op de eerste onderzoeksresultaten. En wie weet worden we ook in de toekomst verder betrokken bij dit onderzoek. Dat zou mooi zijn.

Hoe vond je het om aan dit onderzoek mee te werken?

Heel leerzaam en interessant. Doordat ik al behoorlijk wat ervaring heb met interviewen en met de diverse doelgroepen van Meetellen, had ik gelukkig geen koudwatervrees. In het verleden werkte ik onder meer als journalist bij MUG, het Amsterdamse Maandblad voor uitkeringsgerechtigden, en later als ZZP-er heb ik ook veel mensen geïnterviewd. Het was bijzonder dat de geïnterviewden van dit onderzoek zo uitgebreid hun verhaal konden vertellen. Zo was er tijd en ruimte om de diepte in te gaan. Daardoor kwamen er ook schrijnende en indrukwekkende verhalen naar boven. Ik was onder de indruk van de veerkracht en daadkracht die alle respondenten die ik heb gesproken lieten zien.

Mijn persoonlijke focus – en daarom werk ik ook zo graag bij Meetellen – ligt op destigmatisering. Ik geloof dat mensen pas in hun eigen kracht kunnen komen als ze daar de ruimte voor krijgen; dat het belangrijk is dat mensen die ruimte krijgen om blijvende en volwaardige oplossingen te kunnen vinden voor hun problemen. De behoefte aan maatwerk is groot, maar dat kan vaak niet geboden worden. Ik zie ook dat er van bovenaf veel beperkende regels worden opgelegd, en hoe averechts dat werkt: mensen worden daardoor meestal vooral klein gehouden.
Het is fijn dat ik mijn ervaringskennis kan inzetten bij Meetellen. Ik (her)ken situaties waar mensen over vertellen en kan daardoor met ze meevoelen en doorvragen. In dit geval was ik ook bekend met meerdere instanties waar mensen het over hadden vanuit de positie van de ‘cliënt’, en dat maakte het makkelijker om door te vragen naar het complete verhaal.