Een groeiend probleem in beeld
In de regio Amsterdam-Amstelland zijn volgens de laatste telling ruim 15.000 mensen dak- of thuisloos, of dreigen dat te worden. Daaronder vallen ook steeds meer EU-migranten, gezinnen en mensen die economisch dakloos zijn. In werkelijkheid ligt het aantal waarschijnlijk hoger, want lang niet iedereen die dak- of thuisloos is, is in beeld bij instanties.
Tijdens de conferentie wisselden onder anderen beleidsmakers, hulpverleners, onderzoekers, ervaringsdeskundigen en vastgoedeigenaren in verschillende themasessies ideeën uit over hoe opvang en ondersteuning beter kan worden ingericht.
Verdwalen in een systeem zonder menselijke maat
Wat ons het meest is bijgebleven, is de presentatie van hoogleraar Judith Wolf. Op basis van veertig jaar onderzoek naar dakloosheid beschrijft zij hoe steeds meer mensen buiten de samenleving vallen. Oorzaken zijn onder meer toenemende ongelijkheid, voorzieningen die uitsluiten in plaats van ondersteunen, en het verdwijnen van de menselijke maat.
Hierdoor verliezen mensen het vertrouwen in het systeem – en raken er, net als de professionals die hen proberen te helpen, in verdwaald. Deze analyse kwam ons niet onbekend voor: ook in het onderzoek van Meetellen is dit een terugkerende conclusie.
Wolf benadrukt het belang van preventie. In de paneldiscussie aan het eind van de conferentie werd dit nogmaals thema onderstreept. Verschillende deelnemers pleiten er bovendien voor om mensen met ervaring met dak- of thuisloosheid meer structureel te betrekken – iets wat helaas nog lang niet vanzelfsprekend gebeurt.
Ideeën zijn er genoeg – waar blijft de doe-kracht?
Al pratend in de trein naar Nijmegen, op weg naar de NuNN, realiseren we ons dat het niet zozeer ontbreekt aan goede ideeën, maar vooral aan doe-kracht om die ideeën in praktijk te brengen. Tijdens een discussie op de conferentie bleek dat ook commerciële vastgoedeigenaren, onder duidelijke voorwaarden, best bereid zijn om bij te dragen aan oplossingen. We reflecteren op een andere conclusie die op de conferentie getrokken werd: Om echte verandering te realiseren, is een breed gedragen gevoel van urgentie nodig. Nu blijft het vaak bij symptoombestrijding, terwijl juist preventie essentieel is. Ook vraagt het om durf om buiten de gebaande paden te denken en ruimte te geven aan alternatieve woonvormen.
Een levend voorbeeld van hoe het anders kan
Een onderwerp dat wat ons betreft meer aandacht verdiende tijdens de conferentie, is hoe mensen om wie het gaat meer zeggenschap kunnen krijgen. Om te zien hoe dat er in de praktijk uit kan zien, brengen we een bezoek aan de NuNN. Deze nachtopvang wordt volledig in zelfbeheer gerund door mensen die zelf dak- of thuisloos zijn (geweest).
De NuNN is gevestigd in een monumentaal, karakteristiek pand aan de Betouwstraat. We worden hartelijk verwelkomd door Maurice, die vanaf het begin betrokken is bij de opvang. De NuNN werd in 1996 opgericht door een groep initiatiefnemers, onder wie mensen uit de kraakbeweging – uit noodzaak, zoals de naam al zegt. Ook in de jaren ’90 was er al een tekort aan opvangplekken, en tegelijkertijd was er bij dak- en thuislozen een dringende behoefte aan zeggenschap en zelfbeheer. Omdat hier in de reguliere opvang geen gehoor aan werd gegeven, besloten zij het zelf te organiseren.
Maurice leidt ons via de trap naar de eerste verdieping, waar zich een grote woonkamer bevindt. We nemen plaats aan een lange tafel en worden vriendelijk begroet door enkele bewoners. Een van hen kondigt aan dat hij boodschappen gaat doen voor het avondeten. Maurice legt uit hoe het zelfbeheer bij de NuNN georganiseerd is. Als gast heb je geen verantwoordelijkheden en kun je tussen 17.30 en 10.00 uur op de locatie verblijven; overdag ben je buiten. Je kunt vervolgens doorgroeien tot taakvrijwilliger, die meedraait in het dagelijks reilen en zeilen van de opvang. Daarna kun je eventueel doorstromen tot beheerder. Beheerders mogen wonen in dienstwoningen die de NuNN huurt van verschillende woningcorporaties.
Hij licht toe dat zelfbeheer een krachtig en bewezen middel is om mensen te helpen hun eigen kracht en gevoel van eigenwaarde terug te vinden. Deel uitmaken van een gemeenschap werkt verbindend en helpt de bewoners ook weer verbinding te maken met de bredere samenleving. Het systeem van zelfbeheer en democratische besluitvorming maakt ook dat bewoners zich betrokken voelen en verantwoordelijkheid nemen. Hierdoor verloopt het samenleven relatief harmonieus, en zal er niet snel een conflict ontstaan dat niet door de groep zelf wordt opgelost. Dit in tegenstelling tot de reguliere opvang, waar toch regelmatig politie over de vloer komt.
Durf buiten de lijntjes te kleuren
De NuNN laat zien dat zelfbeheer werkt. Het is een inspirerend voorbeeld van hoe het ook anders kan. We vragen Maurice of hij soms ook het gevoel heeft dat het ontbreekt aan ‘doe-kracht’ in het aanpakken van dakloosheid. Hij benadrukt dat de NuNN is ontstaan vanuit de krakersbeweging – en dat het soms nodig is om lef te tonen en buiten de gebaande paden te bewegen.
De NuNN is ontstaan vanuit een gezonde dosis burgerlijke ongehoorzaamheid, als manier om vastgelopen systemen open te breken. Meetellen Amsterdam is niet bekend met vergelijkbare initiatieven. Maar misschien staat er binnenkort iemand met doe-kracht op, om buiten de lijntjes te kleuren? Wij horen het graag!